Ч.БАТСАНСАР: ҮНДЭСНИЙ ХӨТӨЛБӨР ХЭРЭГЖСЭНЭЭР ДӨРВӨН ЖИЛД НИЙТ НУТАГ ДЭВСГЭРИЙН 26 ХУВЬ ТУСГАЙ ХАМГААЛАЛТАД ОРНО

Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн Үндэсний хөтөлбөрийг батлуулахаар өргөн барихаар бэлтгэж байгаа энэ үед БОАЖЯ-ны Тусгай хамгаалалттай нутгийн удирдлагын газрын дарга Ч.Батсансартай ярилцлаа.
-Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн Үндэсний хөтөлбөрийг батлуулахаар Засгийн газарт өргөн барихаар бэлтгэж байна. Өмнөх хөтөлбөрийн хэрэгжилтийг дүгнэсэн үү?
-Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн (ТХГН) Үндэсний хөтөлбөрийг 1998 онд УИХ-аас батлан гурван үе шаттайгаар хэрэгжүүлсэн.1994 онд анх Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн хууль батлагдсанаас дөрвөн жилийн дараа Үндэсний хөтөлбөр батлагдсан. Хөтөлбөр батлагдан хэрэгжсэн 20 жилийн хугацаанд Монгол орны тусгай хамгаалалттай газар нутгийн хэмжээ жилээс жилд өссөн.
Тухайлбал, 1968-1988 оны 20 жилд ТХГН-ийн хэмжээ 6.7 сая га байсан бол 1998-2018 онд 11,09 га-гаар нэмэгдэж бараг тавин хувиар өссөн. Ингэснээр нийт газар нутгийн 17.85 хувь буюу 27.9 сая гаруй га талбай бүхий 102 газрыг улсын хамгаалалтад аваад байна. Мөн  аймаг, сум, дүүргийн ИТХ-ийн шийдвэрээр, 16.3 сая га талбай бүхий 1,300 газрыг орон нутгийн тусгай хамгаалалтад тус тус хамруулан хамгаалж байна.
Олон улсын байгууллагын санхүүжилтээр Шинжлэх ухааны доктор Ц.Шийрэвдамба нарын “Монгол улсын тусгай хамгаалалттай газар нутгийн сүлжээг өргөтгөх боломж” хэмээх судалгааны ажилд тусгай хамгаалалттай газар нутгийн сүлжээ, хамгаалалтын менежментийн байдалд дүн шинжилгээ хийж,хөтөлбөрийг бодитой үр дүнд хүрсэн гэж дүгнэсэн байдаг.
Азийн хөгжлийн банк, Европын холбооны гишүүн орнууд 20 жилд  20 орчим төслийг хэрэгжүүлэхэд 130 гаруй сая ам.долларыг гаргажээ. Хамгийн сүүлчийн жишээ нь Германы сэргээн босголт банкны 30 сая еврогийн хөрөнгө оруулалтын төслийг нэрлэж болно.
Энэ үндэсний хөтөлбөр хэрэгжсэнээр хил дамнасан ТХГН-ийг хамгаалахад тодорхой ахиц гарч ОХУ, Монгол улсын хил дамнасан тусгай хамгаалалттай газрын хэмжээ эрс өсч, хамгаалалтын менежмент сайжирсан.
Мөн түүнчлэн Монгол Улсын тусгай хамгаалалттай газруудаас Дэлхийн өв, Хүн ба шим мандлын нөөц газрын сүлжээ, Рамсарын конвенцод олон газар шинээр бүртгэгдсэн.
-Тэгвэл Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн үндэсний хөтөлбөрийг шинээр батлан хэрэгжүүлэх шаардлага юу вэ?
-Газар нутгийг тусгай хамгаалалтад авах нь байгаль орчны доройтлыг хязгаарлан зогсоож, байгалийн жам ёсны шүтэлцээт харьцааны нөхцөлийг хангах сонгодог хэлбэр гэдгийг дэлхий нийт хүлээн зөвшөөрч, уг асуудалд ихээхэн ач холбогдол өгч байна. Өөрөөр хэлбэл, тусгай хамгаалалттай газар нутгаа тэлэх нь зөвхөн монголчууд бидний асуудал бус дэлхий нийтийн өмнө хүлээсэн үүрэг гэсэн үг.
Монгол Улс нэгдэн орсон олон улсын гэрээ конвенциудаар тодорхой үүргүүд хүлээсэн байдаг.
Тухайлбал, Биологийн олон янз байдлын талуудын 10-р бага хурлаар баталсан Биологийн олон янз байдлын 2011-2020 оны Стратегийн төлөвлөгөө, Биологийн олон янз байдлын талуудын 12-р бага хурлаас 2012 онд  гаргасан Чангвоны деклараци, Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн засаглал, ”Ойлголцлоос хэрэгжүүлэх арга замууд“ баримт бичиг, Биологийн олон янз байдал ба экосистемийн үйлчилгээний талаарх Засгийн газар хоорондын хөтөлбөр зэрэг олон улсын гэрээ, конвенцуудын өмнө хүлээсэн үүргээ биелүүлэх шаардлага тулгарч байна.
Эдгээр баримт бичгүүдэд гишүүн орон бүрийг үндэсний хөтөлбөр батлан хэрэгжүүлэх, түүнийгээ шинэчлэн богино хугацаанд мониторинг хийх шаардлагатайг тусгасан байдаг. Монгол Улсын хувьд Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн үндэсний хөтөлбөрөө батлан хэрэгжүүлээд 20 жил болсны дараа дараагийн шатны хөтөлбөрөө батлах гэж байна. Нэг хөтөлбөрийг 20 жил хэрэгжүүлнэ гэдэг асар урт хугацаа.
Манай хөрш орнууд ОХУ, БНХАУ болон Герман, Австрали, АНУ, Канад зэрэг улсууд тусгай хамгаалалттай газар нутгийн хөтөлбөрүүдээ гол төлөв таван жил, зарим нь сайндаа 10 жилийн хугацаатай баталж хэрэгжүүлдэг юм билээ. Ингэж богино хугацаагаар хэрэгжүүлэх нь хэрэгжилт сайн, үр дүнг тооцоход хялбар байдаг.
-Шинээр батлагдах хөтөлбөр хэдэн жилийн хугацаатай хэрэгжих вэ?
-Хөтөлбөрийг 2018-2022 онд дөрвөн жилийн хугацаатай хэрэгжүүлнэ. Хөтөлбөрийн хүрээнд тодорхой зорилтууд тавиад, богино хугацаанд мониторинг хийж, үр дүнг хянадаг бусад орнуудын жишгийг баримталсан.
-Хөтөлбөр хэрэгжих хугацаанд Монгол орны тусгай хамгаалалттай газар нутгийн хэмжээ хэдэд хүрэх вэ?
-Хөтөлбөрийн хүрээнд хэд хэдэн тодорхой зорилтууд тавьж байна. Тухайлбал, хөтөлбөр хэрэгжсэн дөрвөн жилд байгалийн унаган төрхөө хадгалсан газар, цэнгэг усны нөөц, томоохон гол мөрний урсац бүрэлдэх эхийн 50-иас доошгүй хувийг улсын тусгай хамгаалалтад авсан байхаар тусгасан.
Ирэх дөрвөн жилд тусгай хамгаалалттай газар нутгийн хэмжээг нийт нутаг дэвсгэрийн 26 хувьд хүргэх зорилт тавьсан.
Уур амьсгалын өөрчлөлт, уул уурхай, дэд бүтэц зэрэг хөгжлийн төслүүдийн сөрөг үр дагаварт өртөж болзошгүй ТХГН-уудыг хуулийн дагуу хамгаалалтад авах бодлого мөн орсон.
Байгалийг хамгаалалтад авч хамгаална гэдэг хав дараад суухын нэр биш учраас ашиглангаа хамгаалах үзэл баримтлалын дагуу хийгдэх ажлуудыг Үндэсний хөтөлбөрт мөн тусгаж өгч байгаа. Юуны өмнө Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн тухай болон ТХГН-ийн орчны бүсийн тухай хуулиа боловсронгуй болгож орчин үеийн хэрэгцээ, шаардлагад нийцүүлэх, улсын болон орон нутгийн тусгай хамгаалалттай газар, орчны бүсийн менежменттэй холбоотой дүрэм, журам, стандартыг боловсруулж мөрдүүлэх шаардлага тулгарч байна.
Байгалийн өгөөж хишиг баян.Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн нөөцийг иргэд зохистой ашиглах замаар амьдрал ахуйгаа дээшлүүлэх боломжийг хууль эрх зүйн хүрээнд бий болгож, экологийн цэвэр түүхий эд, бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх, байгалийн аялал жуулчлалыг хөгжүүлэх, мод, ургамал тарих, амьтан өсгөн үржүүлэх, нуур, цөөрөм байгуулах зэргээр байгаль орчинд ээлтэй үйлдвэрлэл, үйлчилгээ эрхлэхэд чиглэгдсэн иргэд, иргэдийн нөхөрлөл, аж ахуйн нэгж, байгууллагын санаачилгыг дэмжих урамшуулах, ажлын байр, орлогын эх үүсвэрийг нэмэгдүүлэхийн төлөө ажиллах асуудлуудыг Үндэсний хөтөлбөрт тусгаад байна.
-Дараагийн шатны хөтөлбөрийн төсөлд өмнөх бодлогын уялдаа холбоо хэр хангагдсан бэ?
-Ирэх дөрвөн жилд хэрэгжүүлэхээр төлөвлөж байгаа Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн үндэсний хөтөлбөр бол өмнөх 20 жилд хэрэгжсэн хөтөлбөрийн шууд үргэлжлэл. Мэдээж өмнөхөөс дэвшилттэй, орчин үеийн дэлхий нийтийн чиг хандлагатай нийцсэн бодлогыг дэвшүүлэн тавьж байгаа.
Үндэсний хөтөлбөрийг 2015 онд УИХ-аар баталсан “Хөгжлийн бодлого төлөвлөлтийн тухай” хууль, Хөгжлийн бодлогын баримт бичиг боловсруулах нийтлэг журамд нийцүүлэн шинэчлэн боловсруулж, Монгол Улсын “Тогтвортой хөгжлийн үзэл баримтлал 2030”, Монгол Улсын Засгийн газрын 2016-2020 оны үйл ажиллагааны хөтөлбөрийн холбогдох заалтад нийцүүлэн үндэслэн хөтөлбөрийн зорилго, зорилтуудыг тодорхойлсон.
“Монгол Улсын Тогтвортой хөгжлийн үзэл баримтлал 2030”, “Ногоон хөгжлийн бодлого, “Монгол Улсын үндэсний аюулгүй байдлын үзэл баримтлал”,  “Ус” үндэсний хөтөлбөр, “Уур амьсгалын өөрчлөлтийн үндэсний хөтөлбөр”, “Биологийн олон янз байдлын үндэсний хөтөлбөр”, Засгийн газрын 2016-2020 онд хэрэгжүүлэх үйл ажиллагааны хөтөлбөр зэрэг төрийн бодлогын 10 гаруй томоохон баримт бичигт байгалийн унаган төрхөө хадгалсан газар, усны нөөц, гол мөрний урсац бүрэлдэх эх, түүх, соёлын үнэт өв, ховор, нэн ховор  амьтан, ургамлын тархац нутгийг хамгаалалтад авч, түүний нэгдсэн сүлжээг өргөжүүлэх, хамгаалалтын менежментийг дэлхийн жишигт хүргэх бодлогын цогц зорилтуудыг тодорхойлсон байдаг.
Мөн улсын тусгай хамгаалалттай газар нутгийн  сүлжээг 2020 онд нийт нутаг дэвсгэрийн 25 хувь, 2030 онд 30-аас доошгүй хувьд хүргэх зорилтыг дэвшүүлсэн. Энэ бүхэнтэй ТХГН-ийн Үндэсний шинэ хөтөлбөр маань уялдаж байгаа.
-ТХГН-ийг хамгаалахад иргэд, аж ахуйн нэгжийн оролцоог хангах талаар бодитой асуудлууд тусч байгаа юм байна. Оролцуулахын тулд мэдлэгжүүлэх, мэдээлэлжүүлэх хэрэгтэй. Хөтөлбөрт энэ талаар ямар асуудлууд тусч байгаа вэ?
-Төрийн болон төрийн бус байгууллага, аж ахуйн нэгж, иргэдийг хөтөлбөр хэрэгжүүлэх үйл ажиллагаанд оролцох нөхцөлийг бүрдүүлж, тэдний хувь нэмрийг хөхүүлэн дэмжих гэсэн зарчмыг удирдлага болгож хөтөлбөрийг боловсруулсан.
Мөн Монгол орны өргөн уудам нутгийн байгаль, цаг уурын өвөрмөц нөхцөл, аж ахуй эрхлэх онцлог, иргэдийн амьжиргааны хэрэгцээ, шаардлагыг харгалзан уян хатан байх нөхцөлийг зайлшгүй харгалзаж үзсэн. Таны хэлдгээр төр бодлогоо хэрэгжүүлэхийн тулд ард иргэдтэйгээ хамтран ажиллаж, тэднийг мэдээлэлжүүлж, мэдлэгжүүлэх асуудал чухал.
Тусгай хамгаалалттай газар нутгийг түшиглэн иргэдэд тогтвортой хөгжлийн боловсрол, хүмүүжил олгох, мэдээлэл, сурталчилгааг түгээх бүсчилсэн сүлжээг бий болгож, хоёроос доошгүй мэдээлэл, сурталчилгаа, сургалт, судалгааны бүсийн төв байгуулан үйл ажиллагааг тогтмолжуулахаар хөтөлбөрт тусгасан.
Ер нь тусгай хамгаалалттай газар нутагт уур амьсгалын өөрчлөлт, цөлжилт хэрхэн нөлөөлж байгааг тандан судлах мониторингийн сүлжээ байгуулах, мэдээллийн сан үүсгэх,  экологийн боловсрол, хүмүүжил олгох түшиц газруудыг бүсчилсэн байдлаар бий болгох нэлээд цогц зорилт тавьсны нэг хэсэг нь иргэдийг мэдээллээр хангах зорилт юм.
Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн дэд бүтэц, материаллаг баазыг бэхжүүлж, боловсон хүчнийг чадавхижуулах, ажилтнуудыг  тогтвор суурьшилтай ажиллах нөхцөлийг бүрдүүлэх, тусгай хамгаалалттай газар нутгийн менежментэд төр, хувийн хэвшлийн хамтын ажиллагааны бодлогыг тодорхойлж, хоёроос доошгүй хамгаалалттай газарт  концессийн хэлбэрийг туршилтын журмаар нэвтрүүлэх, санхүүжилтийн олон төрлийн эх үүсвэр бий болгох эрх зүйн орчныг бүрдүүлж, хамгаалалтын менежментэд оролцогч талуудыг урамшуулах тогтолцоог бий болгох гээд олон асуудал хөтөлбөрт туссан.